Burimi:Revista Monitor
Sektori bujqësor në vend ka potencial të konsiderueshëm dhe mundësi për të krijuar dhe për të maksimizuar vlerë të shtuar. Qasja në tregje fitimprurëse do të sillte rritjen e flukseve hyrëse të të ardhurave në vend.
Nga Fernando Blanco, Laureta Qorlazja *
Sektori bujqësor në Shqipëri luan prej shumë kohësh një rol kritik në punësim dhe rritjen ekonomike. Aktualisht, sektori zë afërsisht 20% të PBB-së, rreth tre herë më shumë se mesatarja rajonale e vendeve të Ballkanit Perëndimor dhe është burim punësimi, duke i siguruar vende pune më shumë se 40% të popullsisë.
Edhe produktet bujqësore dhe ushqimore zënë një pjesë të madhe të eksporteve të përgjithshme, me 11.3% të eksporteve gjithsej.
Pavarësisht rritjes së qëndrueshme të prodhimit bujqësor gjatë dhjetëvjeçarëve të fundit, Shqipëria vijon të mbetet pas vendeve fqinje.
Pengesat në dukje të qarta që e pengojnë përparimin përfshijnë fragmentimin e tokës, investimet e pakta në infrastrukturë dhe shërbime rurale, të drejtat e pasigurta të pronësisë mbi tokën, qasjen e kufizuar në financim dhe mungesën e dijeve dhe aftësive që kanë të bëjnë me tregun.
Hapësirat rurale të Shqipërisë janë të ndara në rreth 359.000 ferma me sipërfaqe mesatare prej rreth një hektar, sipërfaqe që shpesh është e ndarë në parcela edhe më të vogla.
Shkalla e lartë e fragmentimit të tokës sjell drejtpërsëdrejti prodhimtari të ulët, pasi fermerët nuk janë në gjendje të shfrytëzojnë ekonominë e shkallës në prodhim, logjistikë, informacion për tregun dhe për menaxhimin e dijes.
Pengesë tjetër e madhe vjen nga aftësitë prodhuese të kufizuara, që sjell si pasojë vijimin e përdorimit joefektiv të inputeve dhe proceseve bujqësore, duke ulur kështu më tej nivelin e prodhimtarisë së fermës shqiptare.
Modernizimi i menaxhimit të tokës
Aktualisht, vetëm 10% e titujve të pronësisë mbi tokën është e regjistruar në mënyrë dixhitale, ndërsa 80% është e regjistruar vetëm në format shkresor. Dhjetë për qind e tyre nuk janë të regjistruara fare.
Mungesa e titujve të pronësisë dhe dokumentacionit mbi tokën ua vështirëson qasjen në financim fermerëve, duke përkeqësuar më tej situatën e financimit të pamjaftueshëm dhe duke shtuar rreziqet që lidhen me kapitalin e pamjaftueshëm qarkullues.
Për më tepër, vetëm dokumentacioni i regjistrimit nuk përbën provë të plotë pronësie, për shkak të mospërputhjeve ndërmjet të dhënave të regjistrimit dhe atyre kadastrale. Kjo mund të sjellë konflikt ndërmjet pretendimeve për pronësi, duke shtuar më tej pasiguritë.
Përmirësimi i cilësisë së të dhënave ekzistuese për tokën është element kritik. Të gjitha të dhënat për tokat bujqësore dhe ato kadastrale duhet të regjistrohen me mjete dixhitale, si dhe duhet të hartohet një hartë kadastrale dixhitale unike për përdorim nga rilevuesit, agjencitë qeveritare dhe autoritetet vendore.
Gjithashtu, në këndvështrim afatgjatë, është e nevojshme t’i kushtohet vëmendje e përqendruar formimit të brezit të ri të profesionistëve të tokës në lidhje me metodat moderne të regjistrimit dhe menaxhimin e qëndrueshëm të tokës.
Përmirësimi i qasjes në financim
Megjithëse sektori i bujqësisë kontribuon me rreth 20% të PBB-së, sipas të dhënave të Bankës së Shqipërisë, sektori përfiton më pak se 3% të së gjithë huadhënies nga bankat.
Një pjesë e konsiderueshme e popullsisë rurale nuk ka qasje në institucione formale financimi, ndërkohë që vetëm më pak se një e treta e tyre ka llogari bankare, ndërsa më pak se një e pesta e ndërmarrjeve të vogla kanë hua bankare ose linjë kredie.
Si pasojë, kapitali i pamjaftueshëm qarkullues rezulton në cilësi të ulët të farërave, mekanizim të kufizuar dhe nivel të ulët përdorimi të plehrave kimike për hektar, duke dëmtuar më tej prodhimtarinë.
Shqipërisë i mungojnë instrumente të tilla si dëftesa tregtare për produktet bujqësore, apo sigurimet bujqësore. Ofrimi i skemave të garancisë së kredisë dhe instrumenteve alternative financiare, si dhe krijimi dhe nxitja e tregjeve të sigurimit të produktit bujqësor dhe ndaj rreziqeve klimatike, zbusin rrezikun e huadhënies, duke sjellë në këtë mënyrë zgjerimin e qasjes në financime, veçanërisht për fermerët e vegjël.
Integrimi në zinxhirin e vlerave të BE-së
Procesi i anëtarësimit në Bashkimin Europian (BE) ka forcuar lidhjet e Shqipërisë me tregjet kryesore europiane, ku ato marrin 71,5% të eksporteve bujqësore dhe ushqimore, ndërsa ofrojnë 62,4% të importeve.
Fatkeqësisht, eksporti në vendet e BE-së ka pësuar rënie në terma relativë, ndërsa ato drejt Serbisë dhe vendeve të tjera fqinje në rajon kanë shënuar rritje.
Zakonisht, tregjet e BE-së ofrojnë çmime më të larta sesa ato të Ballkanit Perëndimor, e megjithatë eksportet shqiptare drejt BE-së kufizohen kryesisht në mallrat pak të përpunuara me nivele të ulëta të shtimit të vlerës.
Me qëllim integrimin më të mirë në zinxhirët europianë bujqësorë të vlerave, Shqipëria duhet të zgjidhë vështirësitë e veta ndërsektoriale, sidomos ato që lidhen me qasjen në tokë, në financim, infrastrukturë dhe logjistikë, si dhe të sigurojë përmbushjen e standardeve të sigurisë ushqimore dhe kërkesave të certifikimit.
Fuqizimi i standardeve ushqimore, sistemeve të certifikimit, gjurmueshmërisë dhe përmirësimi i infrastrukturës janë elemente kyçe për anëtarësimin në BE dhe për zgjerimin e qasjes në treg.
Autoritetet shqiptare duhet të analizojnë kërkesat rregullatore mbi eksportin e pemëtarisë dhe produkteve të tjera ushqimore dhe të hartojnë planet përkatëse për ngritjen e kapaciteteve të prodhuesve vendas.
Në të njëjtën kohë, ato duhet të përmirësojnë kapacitetet mbikëqyrëse të Autoritetit Kombëtar të Ushqimit, të ngrenë laboratorë të akredituar për analizimin e eksporteve, si dhe mekanizma certifikimi, dhe të investojnë në platforma informacioni me qëllim për t’u komunikuar fermerëve dhe palëve të tjera të interesit kërkesat sanitare dhe fitosanitare.
