Francezët në Korçë Nga MISS M. EDITH DURHAM
(Nga MANCHESTER GUARDIAN, Eng.)
Ngjarjet e fundit e kanë sjellë Shqipërinë në vëmendje publike; një përmbledhje e shkurtër e asaj që ka përjetuar kjo tokë dhe provat që ka përballuar mund të jenë me interes. Mund të theksohet se, megjithëse Fuqitë e Europës e njohën pavarësinë e Shqipërisë në 1913, që nga shpërthimi i luftës aktuale vendi është ndarë mes tetë fuqive të ndryshme të Antantës dhe Fuqive Qendrore dhe është pushtuar në veri nga Austria dhe në jug nga trupat e Mbretit Konstandin. Përjashtuar faktin se Italia ishte në Vlorë, e gjithë toka ishte në duart e armikut. Koha ndryshoi në fund të 1916-ës, kur trupat franceze çliruan Korçën, duke dëbuar grekët dhe ngritur flamurin shqiptar, për kënaqësinë e madhe të popullit. Kjo pjesë e vogël toke, e çliruar kështu, u shpall një Shtet i Lirë nga francezët, vetëm në kohën e duhur, përderisa trupat e Konstandinit po kapnin dhe eksportonin të gjitha ushqimet për armikun, ndërsa uria ishte mbi tokën. Francezët, duke filluar ndërtimin e rrugëve dhe duke siguruar punësim për banorët, të cilët paguheshin mirë për këtë, dhe duke shpërndarë bukën e përditshme deri në korrjen e ardhshme, shpëtuan popullin. Ky Shtet i vogël i lirë – bërthama e Shqipërisë së së ardhmes – filloi të organizohej vetë.
Aktualisht, sipas një raporti të fundit, “Kalendari i Korçës” po lulëzon. Ai drejtohet nga një këshill administrativ përfaqësues shqiptar. Një oficer francez është i pranishëm në mbledhje, por nuk është, thonë, ndier nevoja për të ndërhyrë në veprimet e Këshillit. Një gjykatë drejtësie është themeluar, të gjithë funksionarët janë shqiptarë dhe kanë fituar besim të tillë sa na thuhet se është superior ndaj çdo shteti tjetër ballkanik. Xhandarmëria gjithashtu ka qenë e organizuar mirë dhe, përveç disa rasteve të banditëve nga Greqia përtej kufirit, rendi në vend ka qenë i qetë.
Zhvillimi më i dukshëm është në Departamentin e Arsimit Publik. Duhet kujtuar se, nën qeverinë turke, gjuha shqipe ishte e ndaluar dhe shkelësit dënoheshin rëndë. Çdo person i gjetur me një libër apo letër shqip në zotërim rrezikonte pesëmbëdhjetë vjet burg, dhe shkollat në gjuhën shqipe nuk lejoheshin. Shqiptarët janë të dytët në inteligjencë pas asnjë race tjetër në Evropë dhe përpjekjet e tyre për të arsimuar veten përballë rreziqeve dhe vështirësive janë përtej çdo lavdie. Çlirimi i tyre në dhjetor 1916 është ndjekur nga një vërshim për arsimim që është krejt fenomenal dhe na jep një ide për zhvillimin e ardhshëm të racës që pritet të jetë. Një Bord Shqiptar Arsimi u inaugurua dhe, përkundër vështirësive në sigurimin e materialit shkollor, janë hapur katër shkolla fillore dhe një shkollë e mesme në vetë Korçën, me rreth 2000 nxënës dhe pesëdhjetë shkolla në fshatrat përreth, të cilat janë të frekuentuara mirë. Toka është pjellore dhe bujqësia po përparon, në mënyrë që rajoni është i ushqyer mirë. Një minierë qymyrguri është duke u punuar në male. Aktualisht, Shteti Shqiptar është i vetmi në Evropë që, pasi ka paguar të gjitha borxhet e tij, kishte një tepricë mbi një milion franga vitin e kaluar.
Ndërsa ushtria franceze përparon dhe pjesë të mëdha të territorit shqiptar janë çliruar, puna e nisur në Korçë do të përhapet shpejt. Në kohën kur të gjithë vendi të jetë i lirë, do të ketë një popull të bashkuar dhe progresiv që shtrihet nga Korça deri në Shkodër dhe Gjakovë.
Që ky popull do të heqë dorë nga ndonjë bregdet për sllavët, siç sugjeron udhëheqësi juaj, është tejet e pabesueshme. Për t’i detyruar të bëjnë këtë do të ishte e krahasueshme me detyrimin e Belgjikës për të dorëzuar portet e saj në Gjermani. As ka nevojë për një shkelje të tillë të të drejtave të një populli, pasi sllavët kanë dy porte të mira në Antivari dhe Ulqin, dhe i gjithë bregdeti në veri të këtyre porteve është i banuar nga sllavët dhe është dalja natyrale për Jugosllavinë.
Ne kurrë nuk mund të bëjmë paqe të qëndrueshme duke dhuruar tokë që nuk është e jona për ndonjë aleat, sado të vlefshëm që të jenë. E vetmja gjë që Shqipëria kërkon nga Fuqitë është që pavarësia e saj të garantohet dhe të respektohet dhe që ajo të lejohet të shpëtojë shpirtin e saj.
Përshtatur në Shqip nga Armand Braho, material autentik nga arkiva e Universitetit të Harvardit, publikuar në “The Adriatic review v.1-2 1918/19-1919”
